Historie en techniek
Putter Stoomgemaal
Het stoomgemaal aan de Arlersteeg dateert uit 1885. Het is een klein poldergemaal met één niet overdekt scheprad en een nog oorspronkelijke stoommachine.
Film historie en techniek
Putter Stoomgemaal in de Putterpolder
Het gemaal maalde uit op de voormalige Zuiderzee. Dit industrieel erfgoed betreft een gaaf bewaard gebleven complex. Het is een representatief voorbeeld van een klein schepradgemaal uit de bloeiperiode van de schepradgemalen met normale, horizontale machines. Het stoomgemaal is een van de beeldbepalende rijksmonumenten in de gemeente Putten. Het herinnert ons aan de tijd waarin de wereld enorm veranderde door het gebruik van stoom.
link naar filmpje: technische uitleg Putter Stoomgemaal (youtube.com)
Het Putter Stoomgemaal weer operationeel
Sinds 1976 is het complex aangemerkt als beschermd Rijksmonument (monumentnummer 32211). De huidige eigenaren hebben in 1992 en in 1997 bouwkundige restauraties uitgevoerd. In 2000 zijn vrijwilligers en eigenaren begonnen om het gemaal weer operationeel te maken. Met veel inzet en doorzettingsvermogen is men er in geslaagd het Putter Stoomgemaal in ere te herstellen, zodat het in 2006, na 35 jaar stilstand, draaiend getoond kon worden.
Restauratie schoorsteen
In 2021 heeft Harm Meijer B.V. uit Ten Boer (Groningen) restauratiewerkzaamheden aan de schoorsteen uitgevoerd. De schoorsteen is ook voorzien van een nieuwe kroon; het bovenste deel is er ooit door blikseminslag af geslagen. De schoorsteen is 21,5 meter hoog.
De ketel
De huidige ketel is gebouwd in 1949 door Ten Horn Veendam. Het is een kolengestookte vlampijpketel met een maximale druk van 12 bar. Het rendement is ongeveer 70%. De capaciteit is ca. 2.000 kg. stoom per uur. De rookgassen worden afgevoerd naar een 21,5 meter hoge schoorsteen.
De machine
De machine is in 1885 gebouwd door Sepp & Co. Enschede. Het is een horizontale dubbelwerkende ééncilinder machine, met een vermogen 18 pk. De maximale werkdruk van de machine is 8 bar. Tussen de ketel en de machine is daarom een reduceertoestel geplaatst. Het schoepenwiel wordt aangedreven via een dubbele tandwieloverbrenging met een totale reductie van 11,55 naar 1.
Het Scheprad
Het scheprad heeft een diameter van zes meter en twintig bladen van 1,10 meter breed. De maximale capaciteit van het gemaal is 3.900 m3 per uur. Dat wil zeggen, het vult een 50 meter zwembad met zes wedstrijdbanen in iets minder dan 25 minuten.
Hoe werkt een stoomgemaal eigenlijk?
Als het water in de polder te hoog stond, moest het worden afgevoerd. Voordat het gemaal op volle kracht draait moet er eerst van water stoom gemaakt worden. In het ketelhuis staat de stoomketel, die met een vaste brandstof gestookt wordt. De stoom gaat door een leiding naar de stoommachine. Deze heeft een cilinder met daarin een zuiger. De stoom drukt door zijn hoge druk en kracht de zuiger in de cilinder weg. Dit gebeurt aan beide kanten; hierdoor beweegt de zuiger heen en weer. Zo wordt de energie van de stoom omgezet in beweging. Het scheprad gaat draaien en het water wordt verplaatst naar het afvoerkanaal.